Jak trafnie zauważono w orzecznictwie ochrona tajemnicy adwokackiej jest jedną z gwarancji prawidłowego wykonywania zawodu adwokata, jako zawodu zaufania publicznego, gwarancją, której celem nie jest ochrona komfortu adwokata, lecz ochrona zaufania, którym obdarzył go mandant. Stąd właściwe docenienie wielkiej rangi tej tajemnicy zawodowej i jej miejsca w organizacji życia społecznego jest nieodłącznym elementem całego systemu ochrony prawnej oraz warunkiem sine qua non prawidłowego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości w demokratycznym państwie prawnym (art. 2 Konstytucji RP), zaś z tego powodu należyte respektowanie tej tajemnicy leży także w dobrze pojętym interesie publicznym.
Tajemnica ta, a w szczególności tajemnica obrończa służą klientom adwokatów. Mają one stanowić gwarancję dla obywatela, który uzyskuje niezbędną pomoc. Ujawnianie informacji objętych tajemnicą adwokacką godzi w prawa obywatelskie. Obywatele muszą mieć gwarancję poufności, kiedy zwracają się po pomoc prawną – niezależnie od charakteru sprawy.
Dlatego też dostrzegając coraz częstsze zagrożenia jakie pojawiają się na tym tle uznaliśmy, że warto podjąć aktywne działania mające na celu ochronę tajemnicy adwokackiej i przeciwdziałanie próbom jej naruszenia. Chcemy też zapewnić szkolenia w tym zakresie. Tak aby każdy adwokat czy aplikant adwokacki czuł się pewniej gdy w swej codziennej pracy przyjdzie mu się zmierzyć z wyzwaniami związanymi z próbą naruszenia tajemnicy adwokackiej. I żeby wiedział, że w takiej sytuacji nie jest sam i adwokatura gotowa jest udzielić mu wszelkiego niezbędnego wsparcia.
Stąd na stronie SIA umieszczane będą informacje, przepisy, orzeczenia, uchwały samorządowe dotyczące tej materii.
Przepisy
Prawo o adwokaturze
- Adwokat obowiązany jest zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzielaniem pomocy prawnej.
- Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie może być ograniczony w czasie.
- Adwokata nie można zwolnić od obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej co do faktów, o których dowiedział się udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę.
- Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie dotyczy informacji:
1) udostępnianych na podstawie przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu,
2) przekazywanych na podstawie przepisów rozdziału 11a działu III ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2020 r. poz. 1325 i 1423)
Kodeks postępowania karnego
Art. 178. [Tajemnica obrończa, tajemnica spowiedzi]
Nie wolno przesłuchiwać jako świadków:
- obrońcy albo adwokata lub radcy prawnego działającego na podstawie art. 245 § 1, co do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę;
- duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi.
Art. 180 § 2 [Tajemnica zawodowa i służbowa]
Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, doradcy podatkowego, lekarskiej, dziennikarskiej lub statystycznej oraz tajemnicy Prokuratorii Generalnej, mogą być przesłuchiwane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. W postępowaniu przygotowawczym w przedmiocie przesłuchania lub zezwolenia na przesłuchanie decyduje sąd, na posiedzeniu bez udziału stron, w terminie nie dłuższym niż 7 dni od daty doręczenia wniosku prokuratora. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie.
Kodeks postępowania cywilnego
Art. 261. [Prawo odmowy zeznań]
- § 1. Nikt nie ma prawa odmówić zeznań w charakterze świadka, z wyjątkiem małżonków stron, ich wstępnych, zstępnych i rodzeństwa oraz powinowatych w tej samej linii lub stopniu, jak również osób pozostających ze stronami w stosunku przysposobienia. Prawo odmowy zeznań trwa po ustaniu małżeństwa lub rozwiązaniu stosunku przysposobienia. Jednakże odmowa zeznań nie jest dopuszczalna w sprawach o prawa stanu, z wyjątkiem spraw o rozwód.
- § 2. Świadek może odmówić odpowiedzi na zadane mu pytanie, jeżeli zeznanie mogłoby narazić jego lub jego bliskich, wymienionych w paragrafie poprzedzającym, na odpowiedzialność karną, hańbę lub dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową albo jeżeli zeznanie miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej. Duchowny może odmówić zeznań co do faktów powierzonych mu na spowiedzi.
Kodeks postępowania administracyjnego
Art. 83. [Prawo odmowy zeznań]
- § 1. Nikt nie ma prawa odmówić zeznań w charakterze świadka, z wyjątkiem małżonka strony, wstępnych, zstępnych i rodzeństwa strony oraz jej powinowatych pierwszego stopnia, jak również osób pozostających ze stroną w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli. Prawo odmowy zeznań trwa także po ustaniu małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli.
- § 2. Świadek może odmówić odpowiedzi na pytania, gdy odpowiedź mogłaby narazić jego lub jego bliskich wymienionych w § 1 na odpowiedzialność karną, hańbę lub bezpośrednią szkodę majątkową albo spowodować naruszenie obowiązku zachowania prawnie chronionej tajemnicy zawodowej.
- § 3. Przed odebraniem zeznania organ administracji publicznej uprzedza świadka o prawie odmowy zeznań i odpowiedzi na pytania oraz o odpowiedzialności za fałszywe zeznania.
Uchwały
Uchwała nr 15 Krajowego Zjazdu Adwokatury z dnia 26 listopada 2016 r. w sprawie tajemnicy adwokackiej
Uchwała nr 53/2018 Naczelnej Rady Adwokackiej z dnia 24 listopada 2018 r. w sprawie rekomendowanego postępowania dotyczącego ochrony tajemnicy adwokackiej
Załącznik do uchwały nr 53/2018 Naczelnej Rady Adwokackiej z dnia 24 listopada 2018 r. w sprawie rekomendowanego postępowania dotyczącego ochrony tajemnicy adwokackiej
Uchwała nr 158/2017 Okręgowej Rady Adwokackiej w Szczecinie z dnia 11 grudnia 2017 r.
Powinności Adwokata, członka Szczecińskiej Izby Adwokackiej w przypadku czynności procesowych, polegających na przesłuchaniu adwokata w jakimkolwiek postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy, z którą to czynnością wiązać się może ryzyko ujawnienia tajemnicy zawodowej lub obrończej
Orzecznictwo
Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Szczecinie II Wydział Karny z dnia 29 października 2013 r. II Akz 330/13
Uchylenie tajemnicy adwokackiej, przy zastosowaniu rozwiązań przewidzianych w art. 180 § 2 k.p.k. w zw. z art. 226 k.p.k., winno być stosowane, z uwagi na funkcje i znaczenie tej tajemnicy, jedynie incydentalnie, po starannym rozważeniu okoliczności konkretnej sprawy i przy obligatoryjnym wypełnieniu ustawowych przesłanek. W szczególności zaś możliwość przeprowadzenia dowodu w oparciu o informacje objęte tajemnicą adwokacką musi być zawsze poprzedzona wnikliwą analizą tego, czy in concreto interesy wymiaru sprawiedliwości, w drodze wyjątku uzasadniają naruszenie chronionego przez nią interesu publicznego i prywatnego. Sąd, jako organ stojący na straży praworządności w demokratycznym państwie prawa, bacząc na okoliczność, że tajemnica ta stanowi istotę i esencję wykonywanego zawodu adwokata, musi być w takim wypadku gwarantem zachowania zarówno właściwej formuły procedowania, jak i merytorycznej zasadności wniosku prokuratora, zaś podjęta decyzja procesowa, zmierzająca do wyjątkowego wzruszenia zakazu dowodowego w imię dobra wymiaru sprawiedliwości, musi w swej logice uwzględniać istotę praw i wolności obywatelskich zawarowanych w Konstytucji.
Ochrona tajemnicy adwokackiej jest jedną z gwarancji prawidłowego wykonywania zawodu adwokata, jako zawodu zaufania publicznego, gwarancją, której celem nie jest ochrona komfortu adwokata, lecz ochrona zaufania, którym obdarzył go mandant. Stąd właściwe docenienie wielkiej rangi tej tajemnicy zawodowej i jej miejsca w organizacji życia społecznego jest nieodłącznym elementem całego systemu ochrony prawnej oraz warunkiem sine qua non prawidłowego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości w demokratycznym państwie prawnym (art. 2 Konstytucji RP), zaś z tego powodu należyte respektowanie tej tajemnicy leży także w dobrze pojętym interesie publicznym.
Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Łodzi II Wydział Karny z dnia 6 maja 2015 r. II Akz 225/15
Dla zwolnienia z obowiązku zachowania tajemnicy adwokackiej w trybie art. 180 § 2 k.p.k. nie wystarczy jedynie odnotowanie – zacytowanie okoliczności ujętych w treści tego przepisu. Niezbędnym jest rozważenie i osadzenie podjętej decyzji procesowej w realiach dowodowych rozpoznawanej sprawy.
Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie II Wydział Karny z dnia 6 lutego 2018 r. II Akz 3/18
Przepis art. 180 § 2 k.p.k. jest lex specialis w stosunku do art. 6 ust. 3 prawa o adwokaturze z 1982 roku i stanowi, że osoba zobowiązana do zachowania tajemnicy adwokata może być przesłuchana co do faktów objętych tą tajemnicą, jednakże tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a określona okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. Podejmując decyzję w przedmiocie zwolnienia świadka z obowiązku zachowania tajemnicy adwokata, nie można zapominać, że osoby wykonujące ten zawód są częścią wymiaru sprawiedliwości, a ich rolą i funkcją jest prowadzenie spraw i świadczenie usług doradczych w taki sposób, żeby uchronić klienta przed podjęciem działań, czy dokonaniem czynności, które mogłyby wyrządzić mu szkodę lub prowadzić do naruszenia prawa. Doniosłość społeczna zawodu adwokata oraz szczególny charakter art. 180 § 2 k.p.k., który wprowadza wyjątek od zasady dochowania przez adwokata tajemnicy zawodowej, powodują, że przepis ten powinien być stosowany przez sąd rozważnie, a wskazane w nim przesłanki zwolnienia z obowiązku zachowania tej tajemnicy powinny być interpretowane ściśle i nie mogą podlegać wykładni rozszerzającej.
Zespół ds. tajemnicy adwokackiej
Przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Szczecinie powołany został Zespół ds. tajemnicy adwokackiej w składzie:
- adw. Marzena Bożek
- adw. Radosław Flasza
- adw. Marta Lis-Ciszek
- adw. Krzysztof Ławrynowicz
- adw. Jakub Łysakowski
- adw. Jan Markowicz
- adw. Piotr Mazuro (wicedziekan odpowiedzialny za koordynację Zespołu)
- adw. Marek Mikołajczyk
- adw. Michał Olechnowicz
- adw. Krzysztof Tumielewicz
- adw. Łukasz Węgłowski
- adw. Grzegorz Wołek
Do zadań członków zespołu należeć będzie m.in.:
- omówienie z adwokatem (aplikantem adwokackim) sytuacji procesowej adwokata (aplikanta adwokackiego), przedstawienie możliwych form działania,
- przekazanie informacji o możliwych formach wsparcia ze strony samorządu adwokackiego, w tym przekazanie informacji o możliwym udziale członka rady adwokackiej w czynności przesłuchania adwokata (aplikanta adwokackiego) w charakterze świadka lub podejrzanego, jak też w czynności przeszukania mieszkania i lokalu kancelarii adwokackiej,
- zapewnienie udziału członka Rady Adwokackiej lub innego wyznaczonego adwokata w czynności przesłuchania adwokata lub aplikanta adwokackiego w charakterze świadka lub podejrzanego, jak też w czynności przeszukania mieszkania i lokalu kancelarii adwokackiej,
- ewentualne złożenie do akt sprawy, w której doszło lub według zamiaru organu państwa ma dojść do próby lub naruszenia tajemnicy adwokackiej, pisma zawierającego informacje o charakterze tajemnicy adwokackiej i jej znaczeniu dla prawidłowego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, a w zależności od okoliczności zwrócenie uwagi organu procesowego na konieczność odstąpienia od przeprowadzenia czynności w związku z możliwością naruszenia tajemnicy adwokackiej z jednoczesnym przesłaniem odpisu tego pisma kierownictwu właściwego organu procesowego do wiadomości,
- wsparcie w sporządzaniu środków zaskarżenia od postanowień zwalniających od tajemnicy adwokackiej,
- omawianie przypadków naruszania tajemnicy adwokackiej, gromadzenie orzecznictwa w sprawach zwolnienia z tajemnicy adwokackiej.
Pytania i odpowiedzi
Jakie mam obowiązki jako adwokat gdy zostanę wezwany w charakterze świadka w sprawie, w której byłem obrońcą, pełnomocnikiem lub udziałem porady prawnej?
- Należy niezwłocznie poinformować Okręgową Radę Adwokacką o tym fakcie.
- Należy poinformować organ, że ewentualne zeznania mogą dotyczyć tajemnicy adwokackiej
- W przypadku gdy nieprawomocnym postanowieniem zwolniono z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej należy zaskarżyć to orzeczenie, w sposób właściwy dla postępowania, w jakim zapadło przedmiotowe postanowienie, o ile taki środek prawny przysługuje.
Czy mogę liczyć na wsparcie samorządu w sytuacji gdy zostałem wezwany w charakterze świadka w sprawie, w której byłem obrońcą, pełnomocnikiem lub udziałem porady prawnej?
Tak. Okręgowa Rada Adwokacka powołała Zespół ds. tajemnicy adwokackiej, który udziela wsparcia adwokatom znajdującym się w takiej sytuacji. Szczegółowy zakres ewentualnej pomocy znajduje się w zakładce dot. ww. Zespołu.
Czy w sytuacji gdy zostałem wezwany w charakterze świadka w postępowaniu cywilnym w sprawie, w której byłem obrońcą, pełnomocnikiem lub udziałem porady prawnej mogę odmówić składania zeznań?
Nie. Prawidłowym postępowaniem jest ewentualna odmowa odpowiedzi na poszczególne pytania jeżeli zeznanie miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej (adwokackiej).
Czy sąd w postępowaniu cywilnym może mnie zwolnić z tajemnicy zawodowej?
Nie. Kodeks postępowania cywilnego nie przewiduje takiej możliwości.